Wat is de Time Machine?

Algemeen

De Time Machine is een website van de Fryske Akademy waarin historische informatie over eigenaren en bewoners van de Friese steden en ‘vlekken’ (uit de periode ca. 1750-1900) is te raadplegen op huisniveau. Naast historische kaarten zijn van diverse steden oude ansichtkaarten en/of geveltekeningen te bekijken. Met de Google Streetview-functie en luchtfoto’s is de data eveneens te relateren aan de hedendaagse omgeving.

De ontwikkeling van de Time Machine heeft ruim drie-en-half jaar in beslag genomen. In mei 2017 is Dokkum als eerste stad gepresenteerd. Daarvoor is een aparte viewer ontwikkeld: die vindt u via hisgis.nl. De andere steden zijn gelanceerd in de periode maart-mei 2019. In deze viewer vindt u de steden Leeuwarden, Sloten, Sneek, Franeker, Bolsward, Harlingen, Hindeloopen, IJlst, Stavoren en Workum. Tevens zijn de vlekken Balk en Joure beschikbaar.

Gebruik website

De Time Machine heeft diverse functies. Kies om te beginnen bovenin van welke stad u gegevens wil raadplegen. De site zoomt dan in naar die locatie.
-Op de kaart ziet u punten waaraan data van personen en percelen is gekoppeld.
-Bovenin vindt u een balk met jaartallen. Door op een jaartal te klikken verschijnen alle locaties waarvoor informatie uit dat jaar beschikbaar is.
-Als u klikt op een punt verschijnt er in het venster links een lijst met personen die in dat specifieke jaartal op die locatie geregistreerd stonden. Door te klikken op een naam ziet u gegevens over die persoon en uit welke historische bron deze informatie komt.
-Tevens ziet u in dat scherm de kadastrale perceelinformatie uit 1832 en 1877.
-Rechtsbovenin het scherm kunt u een gewenste achtergrondkaart selecteren.
-De Google Streetview-functie staat linksonderin. U gaat naar een locatie op de kaart door de ALT-toets ingedrukt te houden en te klikken op een locatie op de kaart.
-Rechtsonderin kunt u een hedendaags adres zoeken.
-De ansichtkaart-functie en/of geveltekeningenfunctie vindt u linksbovenin.
-Rechtsboven ziet u een veld met namen waarin u mensen kunt zoeken. Dit kan momenteel alleen op achternaam. Door te klikken op een naam zoomt u in naar de plek waar deze persoon in het vermelde jaartal geregistreerd stond. Let op: de zoekfunctie werkt niet met synoniemen (Cornelis, Corn., Theodorus, Theod., Klaartje, Claartje, enz.). U dient dus een exacte overeenkomst te zoeken. Het is aan te raden om bij het zoeken naar specifieke personen diverse schrijfwijzen te hanteren.

Beschikbare gegevens

Per stad verschilt welke gegevens uit historische bronnen beschikbaar zijn. Hieronder vindt u een overzicht met de archiefbewaarplaats.

Alle steden en vlekken
Kadaster 1832                                                  (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Herzien kadaster 1887                                     (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Balk
Quotisatiekohier 1749                                      (Tresoar 5, inv. 6476)
Reëelkohier 1750                                             (Archief gemeente Gaasterland, inv. 98)
Reëelkohier 1775                                             (Archief gemeente Gaasterland, inv. 100)
Reëelkohier 1804                                             (Archief gemeente Gaasterland, inv. 103)
Taxatie van de gebouwen 1812                       (Archief gemeente Gaasterland, inv. 94)
Volkstelling 1840
(https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QSQ-G936-J994-D)

Bolsward
Quotisatiekohier 1749                                      (Tresoar 5, inv. 6475)
Reëelkohier 1750                                             (Oud Archief Bolsward, inv. 164)
Reëelkohier 1760                                             (Oud Archief Bolsward, inv. 166)
Reëelkohier 1770                                             (Oud Archief Bolsward, inv. 176)
Reëelkohier 1792                                             (Oud Archief Bolsward, inv. 199)
Reëelkohier 1802                                             (Oud Archief Bolsward, inv. 226)
Postboek 1812                                                  (Oud Archief Bolsward, inv. 592)
Kohier gebouwde eigendommen 1822             (Gemeentearchief Bolsward, inv. 529)

Dokkum
HISGIS Dokkum is beschikbaar via een aparte viewer (via hisgis.nl). De site is het resultaat van een samenwerking tussen vrijwilliger Piet de Haan, het Streekarchivariaat Noordoost-Fryslân en de Fryske Akademy. Eerstgenoemde heeft de koppeling gelegd tussen de verschillende historische registratienummers van de reëelkohieren, de huisnummers van 1806 en het oudste kadaster. Hierbij heeft De Haan o.m. gebruik gemaakt van koopbrieven, proclamaties en notariële akten.

Het Streekarchivariaat Noordoost-Fryslân heeft eigenaar-, bewoner- en perceelgegevens beschikbaar gesteld die vrijwilligers hebben overgenomen uit de reëelkohieren en de volkstelling. De Stichting Historia Doccumensis heeft toestemming gegeven voor het gebruik van het boek Dokkum in kadastraal perspectief en de geveltekeningen. De ansichtkaarten zijn beschikbaar gesteld door Eimert Smits F. Azn. De Fryske Akademy heeft voorzien in de kadastrale gegevens van 1832 en 1887, alsook in de kaarten en gevectoriseerde perceellagen.

Quotisatiekohier 1749                                      (Tresoar 5, inv. 6475)
Reëelkohier 1750                                             (Oud Archief Dokkum, inv. 337)
Reëelkohier 1770                                             (Oud Archief Dokkum, inv. 357)
Reëelkohier 1788                                             (Oud Archief Dokkum, inv. 377)
Reëelkohier 1805                                             (Oud Archief Dokkum, inv. 393)
Volkstelling 1829                                             (Gemeentearchief Dokkum, inv. 1488)  
1832-heden en geveltekeningen:
E. Smits Azn en E. Smits FAzn, Dokkum in kadastraal perspectief (Dokkum 2007).
De scans van de ansichten komen uit de collectie van Eimert Smits.                         

Franeker
De data van Franeker bestrijkt een periode van ca. 1650-1940 en is afkomstig van diverse bronnen uit het lokale stads- en gemeentearchief: waaronder de gewestelijke floreen- en reëelkohieren, stedelijke lantaarn- en brandkohieren, bevolkingsregisters, volkstellingen en vele verkoopaktes. De koppeling van historische huisnummers en het verzamelen van persoon- en perceelgegevens is verzorgd door Henk Kreger, die ook de geveltekeningen heeft gemaakt. Zijn dataset is aangevuld en (waar nodig) gecorrigeerd door Gerard van der Heide en genormaliseerd door Arjo Hillebrand. De informatie zal op termijn onder meer beschikbaar komen op een website van de Vrienden van de Stad Franeker.

Harlingen
Reëelkohier 1756                                             (Tresoar 5, inv. 3913)
Reëelkohier 1789                                             (Tresoar 5, inv. 3946)
Volkstelling 1839                                            (Stadsarchief Harlingen, inv. 2054)

IJlst
Quotisatiekohier 1749                                      (Tresoar 5, inv. 6479)
Reëelkohier 1750                                             (Tresoar 5, inv. 4161)
Reëelkohier 1771                                             (Oud Archief IJlst, inv. 151)
Reëelkohier 1791                                              (Oud Archief IJlst, inv. 169)
Reëelkohier 1805                                              (Oud Archief IJlst, inv. 185)
Gebouwde eigendommen 1812                       (Oud Archief IJlst, inv. 280)
Lijst van deuren en vensters 1816                   (Gemeentearchief IJlst, inv. 280)
Personele omslag 1823                                    (Gemeentearchief IJlst, inv. 307)
Personele omslag 1826                                    (Gemeentearchief IJlst, inv. 307)

Joure
Volkstelling 1829                                             (Gemeentebestuur Haskerland, inv. 794)

Leeuwarden
Quotisatiekohier 1749                                       (Tresoar 5, inv. 6480)
Reëelkohier 1750                                              (Tresoar 5, inv. 4293)
Reëelkohier 1761                                              (Tresoar 5, inv. 4304)
Reëelkohier 1771                                              (Tresoar 5, inv. 4314)
Reëelkohier 1781                                              (Tresoar 5, inv. 4324)
Reëelkohier 1791                                              (Tresoar 5, inv. 4333)
Reëelkohier 1800                                              (HCL 1001, inv. 1240)
Reëelkohier 1805                                              (HCL 1001, inv. 1245)
Lantaarngeldkohieren 1809                              (HCL 1001, inv. 1174)
Lantaarngeldkohieren 1820                              (HCL 1002, inv. 2695)
Volkstelling 1829                                             (HCL 1002, inv. 4030)
Volkstelling 1839                                             (HCL 1002, inv. 4033-4034)
Wijkregister 1843                                             (HCL 1002, inv. 4044-4117)

Sloten
Quotisatiekohier 1749                                       (Tresoar 5, inv. 6482)
Reëelkohier 1750                                              (Tresoar 5, inv. 4696)
Reëelkohier 1773                                              (Oud Archief Sloten, inv. 154)
Reëelkohier 1792                                              (Oud Archief Sloten, inv. 162)
Reëelkohier 1804                                              (Oud Archief Sloten, inv. 169)
Lijst van deuren en vensters 1815                     (Oud Archief Sloten, inv. 297)
Gebouwde eigendommen 1828                         (Gemeentebestuur Sloten, inv. 624)
Volkstelling 1829                                              (Gemeentebestuur Sloten, inv. 642)

Sneek
Quotisatiekohier 1749                                       (Tresoar 5, inv. 6482)
Reëelkohier 1750                                              (Oud Archief Sneek, inv. 155)
Reëelkohier 1805                                              (Oud Archief Sneek, inv. 311)
Onroerende goederen 1815                               (Gemeentebestuur Sneek, inv. 315)
Volkstelling 1829                                              (Gemeentebestuur Sneek, inv. 445)
Volkstelling 1839                                              (Gemeentebestuur Sneek, inv. 446)

Stavoren
Quotisatiekohier 1749                                       (Tresoar 5, inv. 6482)
Reëelkohier 1750                                              (Tresoar 5, inv. 4830)
Reëelkohier 1770                                              (Tresoar 5, inv. 4848)
Reëelkohier 1790                                              (Tresoar 5, inv. 4865)
Reëelkohier 1801                                              (Tresoar 8, inv. 1718)
Volkstelling 1829                                              (https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QS7-L936-JYR2?)

Workum
Vuurhaarden 1665                                            (Oud Archief Workum, inv. 457)
Vuurhaarden 1699                                            (Oud Archief Workum, inv. 454)
Huis- en woonregister 1714                              (Oud Archief Workum, inv. 240)
Huis- en woonregister 1726                              (Oud Archief Workum, inv. 250)
Huis- en woonregister 1742                              (Oud Archief Workum, inv. 256)
Reëel 1749                                                         (Oud Archief Workum, inv. 1076)
Huis- en woonregister 1762                              (Oud Archief Workum, inv. 267)
Reëel 1769                                                         (Oud Archief Workum, inv. 1096)
Huis- en woonregister 1784                              (Oud Archief Workum, inv. 287)
Volkstelling 1796                                              (Oud Archief Workum, inv. 324)
Huis- en woonregister 1801                              (Oud Archief Workum, inv. 304)
Huis- en woonregister 1857                              (Oud Archief Workum, inv. 2257)
Huis- en woonregister 1862                              (Oud Archief Workum, inv. 2261)
Huis- en woonregister 1873                              (Oud Archief Workum, inv. 2266)

Toelichting bronmateriaal

Hieronder vindt u een toelichting op de voornaamste gegevens en bronnen.

Quotisatie 1749
Ter vervanging van de impopulaire verbruiksheffingen introduceerde het gewest Friesland halverwege de achttiende eeuw een evenredige quotisatiebelasting op de welstand van gezinnen. De eerste en tevens laatste registratie vond plaats in 1749. De quotisatie biedt een unieke momentopname van de welstand van de Friese bevolking. Teneinde de personen te lokaliseren heeft de Fryske Akademy gepoogd zoveel mogelijk namen te verbinden aan gelijkluidende namen van hoofdbewoners van huizen in het reëelkohier van 1750.

Beschikbare gegevens:
-Naam gezinshoofd.
-Beroep en beschrijving welstand.
-Getal kinderen onder de 12 jaar.
-Getal kinderen boven de 12 jaar.
-Persoonlijke aanslag en verhoging.
-Vermogen.

Reëelkohieren
In het gewest Friesland werd tussen 1713 en 1805 jaarlijks de reële goedschatting geheven, een belasting op de waarde van onroerend goed. De belastbare panden en percelen werden opgetekend in kohieren. Steden en dorpen waren daarin administratief onderverdeeld in espels (wijken). Voor Leeuwarden zijn alleen de espels van de historische binnenstad opgenomen.

Beschikbare gegevens:
-Espel en registratienummer huis.
-Naam eigenaar en hoofdbewoner(s).
-Huurwaarde van het huis (vermeld bij bewoners).
-Type gebouw.
-Eventuele opmerkingen.

Lantaarngeldkohieren (Leeuwarden)
Sinds 1680 inde de stad Leeuwarden ‘lantaarngelden’ voor het onderhoud van de straatverlichting. Later kwam daar nog het brandspuit- en ratelaarsgeld bij. De berekening van de aanslag vond plaats op basis van de fiscale waarde van huizen. De geregistreerde gegevens zijn gelijk aan die van de reëelkohieren.

Beschikbare gegevens:
-Wijk en huisnummer.
-Naam eigenaar en hoofdbewoner(s) (1809) en enkel de hoofdbewoner(s) (1820).
-Huurwaarde van het huis (vermeld bij bewoners).
-Type gebouw.
-Eventuele opmerkingen.

Volkstellingen
Van enkele steden is een volkstelling van 1796 bewaard. Daarin staan gegevens over de (hoofd)bewoner(s) en samenstelling van het huishouden. Eind 1829 werd in Nederland voor het eerst een algemene volkstelling georganiseerd, die vervolgens elke tien jaar plaatsvond. Van ieder adres zijn alle bewoners en een aantal sociale, maatschappelijke en economische gegevens geregistreerd. Van de Leeuwarder volkstellingen uit 1829 en 1839 zijn zowel de binnenstad (wijken A t/m K) als de buitenwijken beschikbaar (L t/m O).

Beschikbare gegevens:
-Wijk en huisnummer.
-Naam geregistreerde.
-Leeftijd.
-Geboorteplaats.
-Link naar scan van de originele akte (alleen bij Leeuwarden 1829).

Wijkregister 1843 (Leeuwarden)
De vele mutaties en de forse groei van het aantal panden in de vroege negentiende eeuw noopten Leeuwarden tot een herziening van de huisnummering, die plaatsvond onder gezag van stadsarchivaris Wopke Eekhoff in 1842-1843. De nieuwe nummering was grotendeels een voortzetting van het bestaande systeem uit 1806. In het zogeheten wijkregister administreerde Leeuwarden in 1843 alle inwoners, alsook hun herkomst en verplaatsing.

Beschikbare gegevens:
-Link naar een scan van de originele akte.
-Wijk en huisnummer.
-Naam eigenaren panden (alleen de binnenstad).
-Naam bewoner(s) panden.
-Vermelding of persoon in kwestie weduwe is.
-Leeftijd.
-Geboorteplaats.
Alleen bij wijken A t/m K:
-Aantal kinderen.
-Middel van bestaan (beroep) en HISCO-code.
-Godsdienst.
-Lidmaat of niet.
Alleen bij wijken A en B:
-Sedert wanneer inwoner van Leeuwarden.
-Waar men de laatste vier jaar woonde.
-Domicilie van onderstand (en bij wie).
-Of hoofd van het huisgezin is aangeslagen in de stadsbelastingen.
-Wanneer uit de wijk vertrokken en waarheen.
-Aanmerkingen.

Kadaster 1832 en 1887:
Na jarenlage voorbereiding was in 1832 het kadaster een feit: een algemeen openbaar en uniform register voor onroerend goed. Van heel Nederland waren alle percelen en gebouwen op nauwkeurige kaarten (minuutplans) ingetekend en voorzien van een nummer (binnen een gemeentelijke sectie). De geregistreerde data diende als ijkpunt voor alle latere mutaties. In 1887 vond een grootschalige herziening plaats, waarvoor in Friesland een serie nieuwe kaarten (netteplans) werd opgeleverd.

Beschikbare gegevens (selectie):
-Sectie en perceelnummer.
-Eigenaar (incl. woonplaats en beroep).
-Artikelnummer OAT en/of legger.
-Inhoudsgrootte en oppervlakte.
-Klasse en type gebouw.
-Belastbaar inkomen.
-Opbrengst en fiscale waarde.

Afkortingen espels

Bolsward:
-MRK  = Merk-kwartier
-DIJ     =  Dijk-kwartier
-DKR   = Dijlakker-kwartier
-NHB   = Noorder Haitsebaan-kwartier
-SHB    = Suider Haitsebaan-kwartier

Franeker:
-EN      = Eerste Noord
-TW     = Tweede West
-EW    = Eerste West
-EO     = Eerste Oost
-TN     = Tweede Noord
-TO     = Tweede Oost

Leeuwarden:
-KE   = Keimpema-espel
-ME   = Minnema-espel
-NOE = Noord Oldehove-espel
-OHE = Oost Hoekster-espel
-OKE = Oost Keimpema-espel
-OME = Oost Minnema-espel
-WHE = West Hoekster-espel
-WKE = West Keimpema-espel
-ZOE  = Zuid Oldehove-espel

Sneek:
-GZ   = Grootzand
-KZ   = Kleinzand
-SH   = Scharn
-MS  = Merkstraat
-KM = Koornmerk
-DK  = Dijk

Beschikbare kaarten (selectie)

Van alle steden en vlekken zijn de kadastrale minuutplans (1832) en netteplans (1887) beschikbaar, dit zijn scans van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Voor een aantal steden zijn ook zeventiende-eeuwse kaarten gegeorefeerd (scans afkomstig van Tresoar):
Bolsward, Blaeu (Tresoar 323-01, inv. 1331, kaartnr. 241)
Dokkum, Blaeu (Tresoar 323-01, inv. 1331, kaartnr. 270)
Harlingen, Blaeu (Tresoar 323-01, inv. 1331, kaartnr. 259)
IJlst, naar Blaeu, ca. 1660 (Tresoar 344, inv. 1004, kaartnr. 10997)
Franeker, Nicolaas Geilkercken, 1616 (Tresoar, kaartnr. 13472)
Sloten, Nicolaas Geilkercken, 1616 (Tresoar, kaartnr. 13473)
Stavoren, Nicolaas Geilkercken, 1616 (Tresoar, kaartnr. 13470)

Achttiende- en negentiende-eeuwse kaarten zijn beschikbaar voor:
Dokkum, Smedema, 1788, Museum Dokkum
Joure, Joure met Heremastate, 1728, Fries Scheepvaartmuseum
Leeuwarden, J.H. Knoop, 1760, Historisch Centrum Leeuwarden (objectnr. THAD051)
Leeuwarden, Wijkkaarten 1843 (wijken A t/m N), Historisch Centrum Leeuwarden
Sneek, Lambertus Koopmans, 1792, Fries Scheepvaartmuseum (objectnr. FSM-1982-214)

De hedendaagse kaartlagen zijn afkomstig van Linked Open Data-voorzieningen.

Historische ‘huisnummers’

 

In de historische bronnen zijn huizen en percelen niet eenduidig geadministreerd maar verschillend per stad, jaartal/periode en bron. Voor de gewestelijke reëelkohieren waren Friese steden en dorpen onderverdeeld in wijken, zogeheten espels. Huizen werden daarbinnen doorlopend genummerd. Er was dus nog geen sprake van straatnamen, noch van een even-en-oneven-nummering. Diezelfde systematiek is toegepast toen het pas gestichte Koninkrijk Holland in 1806 een algemene huisnummering invoerde voor de heffing van de verponding, een belasting over onroerend goed. Steden vervingen de namen van de espels door met letters aangeduide wijken (A, B, C, enz.).

 

De 1806-huisnummering is voor het grootste gedeelte van de negentiende eeuw aangehouden in heel Friesland en is onder meer gebruikt in volkstellingen, bevolkingsregisters en de registratie van lokale heffingen.* Per huis registreerde men de eigenaren en/of bewoners; er bestond dus geen registratie met een uniek ID-nummer per persoon. Het huisnummer fungeerde feitelijk als een gezamenlijk ‘burgerservicenummer’ van alle bewoners van een pand. Zodoende vormen historische huisnummers de sleutel tot het verkrijgen, lokaliseren en integreren van informatie over personen uit de achttiende en negentiende eeuw.

De systematiek van een doorlopende nummering maakt het evenwel lastig om huizen te lokaliseren. Een koppeling aan de percelen van het oudste kadaster (ingevoerd in 1832) biedt die mogelijkheid wel, aangezien de kadastrale kaarten een hoge mate van nauwkeurigheid hebben. De uitdaging ligt in het verbinden van de naam van een in het kadaster geregistreerde eigenaar aan een naam in niet-kadastrale bron. Buurpanden en registraties van eigendomsovergang zijn daarbij controle-instrumenten. Door bijvoorbeeld een aantal panden in een straat te koppelen is het mogelijk om, bij een gelijk aantal geregistreerde objecten, een rij huizen te verbinden. Op deze manier is de doorlopende route van niet-kadastrale nummers te herleiden. Complicaties doen zich met name voor bij hoeken van straten, stegen of panden met meerdere kamers. Het koppelen van historische huisnummers is arbeidsintensief en tijdrovend onderzoek, zeker als er in de loop der tijd mutaties hebben plaatsgevonden.

 

*De hedendaagse systematiek van even-en-oneven nummering per straat is in de meeste Friese steden ingevoerd in de late negentiende eeuw of in de loop van de twinstigste eeuw.

Totstandkoming

De Time Machine is een uitbreiding van het historisch geografisch informatiesysteem HISGIS van de Fryske Akademy, waar reeds voor geheel Fryslân de kadastrale data van het oudste kadaster raadpleegbaar was. De publieksviewer is vernieuwd en verrijkt met gegevens van ruim 485.000 Friezen. Het project Fryslân 1750-1900: personen en percelen kwam tot stand in de periode 2015-2019 als onderdeel van het erfgoeddigitaliseringsprogramma Redbot van de provincie Fryslân. Na de proeflancering van Dokkum in mei 2017 vonden de presentaties van de overige steden plaats in de periode maart-mei 2019. Bij het project zijn diverse archiefinstellingen en lokale vrijwilligers betrokken geweest.

Onder supervisie van projectleider Hans Mol was de Fryske Akademy onder meer verantwoordelijk voor het overnemen van perceeldata uit de kadastrale registraties van 1887 (door John Reeders, Karin van der Woude en Sigrid Kingma). Die gegevens zijn een aanvulling op de perceeldata van 1832, die reeds beschikbaar was in HISGIS. Bram Boonstra verzorgde de transcriptie van huis- en persoonsgegevens uit de reëelkohieren en vroeg-negentiende-eeuwse bronnen van de steden IJlst, Leeuwarden en Sloten. Voorts de reëelkohieren van Balk, Bolsward, Sneek, Harlingen (alleen 1789) en Workum (alleen 1749), alsook negentiende-eeuwse bronnen van Balk, het onroerend goed-kohier van Sneek (1815) en de volkstelling (1796) van Workum. De quotisatiekohieren-data van 1749 is afkomstig van Tresoar.

Johan Groenewoud verzorgde de invoer van gegevens uit de gebouwenstaat (1812) en volkstelling van Balk. Stichting Bolsward Historie (vertegenwoordigd door Jan Keuvelaar) leverde de 1812- en 1822-gegevens aan die zij in de jaren ’90 voor Bolsward verzamelde. Alle Dokummer gegevens zijn (o.b.v. Piet de Haan) overgenomen door vrijwilligers van het Streekarchief Noordoost-Fryslân. De grote collectie persoonsgegevens van Franeker is oorspronkelijk samengesteld door Henk Kreger, verbeterd en aangevuld door Gerard van der Heide en opgewerkt en genormaliseerd door Arjo Hillebrand.

Het Historisch Centrum Leeuwarden deelde zijn personendata van de Leeuwarder volkstellingen (1829 en 1839) en het wijkregister van 1843. Voor laatstgenoemde bron is de informatieset vervolgens door de Fryske Akademy uitgebreid met diverse gegevens. Stefan Elsinga stelde het Harlinger reëelkohier van 1756 en de volkstelling van 1839 beschikbaar. De volkstellingen van Joure en Sneek zijn overgenomen door Karel Gildemacher. De Studiegroep Oud Stavoren heeft alle Staverse gegevens aangeleverd. De gegevens van de vuurhaardenkohieren, het reëelkohier van 1769 en de huis- en woonregisters van Workum zijn overgenomen door vrijwilligers van de Aldhiedkundige Feriening Warkums Erfskip (onder supervisie van Gerrit Twynstra en Peter Tolsma).

Bovengenoemde vrijwilligers hebben eveneens de koppeling van historische huisnummers aan kadastrale perceelnummers verzorgd (met uitzondering van Leeuwarden).* Mark Raat van de Fryske Akademy heeft de zogeheten huisnummerconcordansen getoetst, de data genormaliseerd en geïntegreerd met een GIS-infrastructuur. Daarnaast heeft hij de concordans van de steden IJlst, Leeuwarden en Sloten ontwikkeld en, in overleg met de vrijwilligers, de set van Bolsward, Harlingen en Sneek aangevuld en verbeterd. Alle historische ID-nummers zijn verbonden aan zogeheten ‘locatiepunten’ op gegeorefereerde (kadastrale) kaarten. Deze systematiek van puntcoördinaten geeft een zo accuraat mogelijke locatie van voormalige huizen omdat het historische mutaties (zoals splitsing en samenvoeging) van percelen ondervangt: een bekend probleem bij de traditionele koppeling aan kadastrale percelen.

Als basis voor de koppeling van panden uit de reëelkohieren aan negentiende-eeuwse bronnen zijn waar mogelijk de namen van eigenaren aangehouden, aangezien daar de minste fluctuatie in plaatsvond. Echter zijn ook andere referentiepunten gebruikt, zoals namen van bewoners of de huurwaarde van het pand. De koppeling van huisnummers is zo zorgvuldig mogelijk verricht. Het is echter zaak in ogenschouw te nemen dat het verbinden van registraties altijd een momentopname is. De Fryske Akademy heeft nummers van de vermelde bronnen verbonden zoals die in dat geldende jaartal van registratie bekend stonden.

Als een nummer bij een specifiek huis hoort, dan is het locatiepunt binnen de getekende hoeken van een zeker huis of perceel geplaatst. In diverse gevallen was het niet mogelijk om de exacte locatie van een historisch pand te achterhalen. Nummers waarvan de locatie niet met zekerheid te lokaliseren was, zijn verbonden aan centrale locaties op de kaart ‘niet-zijnde huizen’. Die geven een locatie ‘bij benadering’aan. Deze punten zijn in de meeste situaties geplaatst op een straat, zodat ze te onderscheiden zijn van specifieke panden.

De GIS-infrastructuur is opgebouwd door Johan Feikens en Thomas Vermaut. Vectorisatie van de percelen is verzorgd door Jamal Kotati en Tjacco Voskuilen (respectievelijk de percelen van 1832 en 1887). De perceelnummers en -grenzen van het kadaster van 1887 zijn afzonderlijk ingetekend. De publieksviewer is ontwikkeld door Jan Hartmann van de Universiteit van Amsterdam.

*Voor Leeuwarden is de koppeling van het oudste kadaster aan het wijkregister en de volkstellingen is gebaseerd op een vergelijking tussen de minuutplans van 1832 en de wijkkaarten van 1843. De Fryske Akademy is bij het opstellen van de concordans geadviseerd door Henk Oly en Leo van der Laan.

Meer informatie

Huizenonderzoek

Bos, N.J.P.M. en R.C.J. van Maanen, Fiscale bronnen: structuur en onderzoeksmogelijkheden (Zutphen 1993).

Keverling Buisman, K. & E. Muller, Kadaster-gids. Gids voor raadpleging van hypothecaire en kadastrale archieven uit de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw ('s-Gravenhage 1979).

Nieuwland, Pieter, Friezen gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Friesland (Leeuwarden/Den Haag 2005).

Otten, G., ‘De huisnummering in de huidige gemeente Breda’, Jaarboek ‘de Oranjeboom’ 65 (2012) 11-167.

Raat, Mark, ‘Friesland en de landelijke invoering van huisnummers in 1806. Sleutels tot het verkrijgen, lokaliseren en integreren van historische bewonersinformatie’, De Vrije Fries 96 (2016) 39-60.

Tantner, Anton, House Numbers. Pictures of a Forgotten History (Londen 2015).

B.H. de Vries, Gids voor onderzoek naar de geschiedenis van onroerend goed in Fryslân (Leeuwarden 2003).

HISGIS

‘Friesland 1750-1900: personen en percelen. Macht, bezit en ruimte in Friesland’. https://www.fryske-akademy.nl/nl/onderzoek/undersykstemas/macht-bezit-en-ruimte-in-friesland/friesland-1750-1900-personen-en-percelen/ (versie 22 mei 2019).

Theo Delfstra, ‘Wat it histoarysk kadaster ús bringe kin’, De Moanne 18.3 (2019).

Bolsward

Keikes, W.H., Inventaris der archieven van Bolsward (Bolsward 1952).

Werkgroep Geschiedenis van de Stichting Bolsward Historie, ‘De stad Bolsward in 1562: een prekadastrale reconstructie’ in: J.A. Mol en P.N. Noomen, Prekadastrale Atlas fan Fryslân. De pleatsen fan 1700 en 1640 neffens de floreen- en stimkohieren. Diel 9 WUNSERADIEL NOARD en BOALSERT (Leeuwarden 1999) 121-158.

Dokkum

Schroor, M. e.a., Geschiedenis van Dokkum. Hart van noordelijk Oostergo (Dokkum 2004).

E. Smits Azn en E. Smits FAzn, Dokkum in kadastraal perspectief (Dokkum 2007).

Tolsma, R., ‘Vier nieuwe indexen. Deel 2’, De Sneuper 29.2 (2016) 26-28.

Franeker

‘Henk Kreger geeft historie een gezicht’, Franeker Courant, 04-04-2001.

W. Annema, ‘De stad Franeker omstreeks 1535: een prekadastrale reconstructie’ in: J.A. Mol en P.N. Noomen, Prekadastrale Atlas fan Fryslân. De pleatsen fan 1700 en 1640 neffens de floreen- en stimkohieren. Diel 4 FRJENTSJERTERADIEL en FRJENTSJER (Leeuwarden 1990) 123-127.

Harlingen

https://www.kleinekerkstraat.nl

Wobma, J., ‘Huis- en perceelnummering in Harlingen vanaf 1716. Een vergelijkend register’, in: W. Bergsma e.a. (red.), Bydragen ta pleatslike skiednis II (Leeuwarden 1987) 28-61.

Leeuwarden

Oly, Henk, Leeuwarder straatnamen (Leeuwarden 2010).

Kunst, René, Inventaris van het Archief van de Stad Leeuwarden 1426-1811 (Leeuwarden 2012).

Sneek

Gildemacher, Karel F., De stad om. De oude straatnamen van Sneek (Joure 2009).

Schroor, M., Sneek: van veenterp tot waterpoortstad (Leeuwarden 2011).

Stavoren

Boom, R. e.a., Stavoren 1740-1840. Een verdwijnend silhouet? (Schoorl 2005).

Verantwoording

Mark Raat, Fryske Akademy (29 mei 2019)

Voor vragen en suggesties kunt u contact opnemen via hisgis@fryske-akademy.nl